Erhart Kästner – Ölberge, Weinberge. Ein Griechenland-Buch

Bericht: Erhart Kästner- Ölberge, Weinberge, ein Griechenland-Buch. www.andergriekenland.nl“Auf Hellenen, zu den Waffen alle!
 Sparta’s Söhne, kämpft mit altem Muth!
 Wie der Perser fiel, der Türke falle,
 …”
Zo schreef de Duitse kroonprins Ludwig in het jaar 1817. Ludwig was een groot liefhebber van de Griekse cultuur en steunde – zoals we in dit gedicht ook kunnen lezen – enthousiast de vrijheidsstrijd van de Grieken tegen de Ottomaanse overheersers. Zijn fanatiek philhellenisme leidde er in 1832 zelfs toe – hij was inmiddels koning van Beieren – dat zijn zoon Otto benoemd werd tot koning van de nieuwe onafhankelijke staat Griekenland.
Zoals we weten was Ludwig niet de enige in het Duitse rijk die zijn liefde voor Griekenland in gedichten vastlegde. Dichters als Friedrich von Schiller, Heinrich Heine en Friedrich Hölderlin, die in hetzelfde tijdperk (eind 18e – begin 19e eeuw) deel uitmaakten van de romantische stroming, schreven vele gedichten over het ideaal van het klassieke Griekenland. Sommigen van hen hebben overigens nooit voet op Griekse bodem gezet.

Waar ik een tijdje geleden nieuwsgierig naar was, of er ook 20e eeuwse Duitse schrijvers te vinden zijn die Griekenland hebben bezocht en beschreven. Die vraag leidde ertoe dat ik op het spoor kwam van het Ölberge, Weinberge. Ein Griechenland-Buch van Erhart Kästner.
Kästner (1904-1974) kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog in Griekenland terecht. Hij had zich bij het Duitse leger aangemeld als Grieks vertaler en tolk, zonder overigens één woord Grieks te spreken. Bij aankomst in Athene viel hij weliswaar als tolk door de mand, maar kon hij blijven omdat men het idee had dat hij zich op een andere manier nuttig kon maken. Hij werd ingedeeld bij de psychologische testafdeling voor piloten.

Al snel kreeg hij het idee een boek te gaan schrijven over het land, en het leger stemde in met zijn verzoek daartoe. Het boek zou de Duitse troepen een mogelijkheid bieden meer over Griekenland te weten te komen. Waarschijnlijk had Kästner er zelf een andere gedachte bij: de opdracht gaf hem in mijn ogen doodeenvoudig een prima excuus om door het land te reizen en daarover te schrijven. Dat bleek succesvol: in 1943 verscheen Griechenland. Ein Buch aus dem Kriege. In 1953 werd het boek opnieuw uitgegeven onder de titel Ölberge, Weinberge. Ein Griechenland-Buch.
Wat al snel duidelijk wordt bij het lezen van dit boek, is dat Kästner verslingerd raakt aan Griekenland. Er volgen in de loop van de jaren dan ook nog een aantal boeken, waaronder Kreta, Griechische Inseln en Die Stundentrommel vom heiligen Berg Athos, verslagen van zijn reizen. Typerend is dat in het boek het beeld van een ideaal Griekenland wordt geschetst en dat de lezer weinig informatie krijgt over de oorlog en de politieke realiteit van dat moment. Of dat een keuze van Kästner zelf was, of door de legerleiding werd verordeneerd, kan ik niet beoordelen.

Zijn reis is daarom niet minder interessant. Hij bezoekt niet alleen Athene en de rest van Attica, ook een groot deel van de Peloponnessos en het vasteland. Hij reist af naar bekende historische lokaties als Korinthe, Mycene, Epidaurus, Sparta, Mystras en Delphi, maar ook naar minder voor de hand liggende streken als het Helmos-gebergte en Arkadië.
Wat zijn verslag bijzonder maakt, is zijn ontdekking van het ware Griekenland. Kästner beschrijft dat hij aanvankelijk vooral geïnteresseerd was in de antieke en Romeinse resten, maar gaandeweg een ander aspect van het land leert kennen. Halverwege het boek schrijft hij dan ook: “Dafür ergriff mich mehr und mehr Neigung, das griechische Land, in seiner blxfchender Wildnis zu sehen.” En als hij verderop in het boek de drie zaken opsomt waarvan hij het meest houdt in dit land, zijn dat niet de Acropolis, het theater van Epidaurus en de burcht van Mycene, maar: “den Olbaum, die Granatapfelblüte und die Zikaden.”

31 maart 2009