“Ik word op een ochtend wakker terwijl ik verdrink in de routine. Ik leg mijn gitaar neer en verlaat Athene, en mijn geluk blies me bij zonsopgang naar het zuiden, dat mooie meisjes heeft en altijd zomer. Heraklion, Kalamata en zoete kers…” zo zingt Miltiadis Paschalidis in het nummer Iraklio-Kalamata.
De beste olijven ter wereld
Het is bijzonder dat de zanger in dit lied kiest voor deze twee steden. Heraklion en Kalamata zijn niet direct de eerste steden waar wij aan denken als we onze gedachten laten gaan over idyllische plekken in Griekenland. Heraklion staat vooral bekend als de stad waar vele vliegtuigen met vakantiegangers landen. De aankomende bezoekers reizen meestal zo snel mogelijk weer verder, zich verspreidend over Kreta.
En Kalamata? Ja, Kalamata… Deze stad is vooral bekend om de olijven. Volgens velen de beste olijven ter wereld. De grote amandelvormige Kalamon-olijven – met hun typische donkerpaarse kleur en rokerige smaak – zijn in ieder geval ook onze favoriet. De smaak stijgt wat ons betreft ver uit boven andere soorten als de kleine zwarte Niçoise, de lichtgroene Spaanse Manzanilla en de knalgroene Siciliaanse Nocellara. Overigens mogen alleen de Kalamon-olijven die uit Kalamata en omgeving komen, ‘Kalamata-olijf’ worden genoemd. Het product heeft namelijk een PDO (Protected Designation of Origin) gekregen.
Van Athene naar Kalamata
Maar wat heeft Kalamata eigenlijk nog meer te bieden? We besluiten op verkenning te gaan. Om met een paar simpele feiten te beginnen: Kalamata is de hoofdstad van de regio Messinië, het meest westelijk gelegen deel van de Peloponnesos. De stad ligt direct aan zee, heeft een industriële haven, een vliegveld, een universiteit en ongeveer 70.000 inwoners. Sinds de aanleg van de laatste delen van de grote snelweg van Athene en Kalamata een paar jaar geleden, kun je in ongeveer twee uur tijd van de Griekse hoofdstad naar Kalamata rijden. De busverbinding tussen beide steden is daardoor ook uitstekend.
Het gouden uur
Ons eerste uur in de stad is meteen raak. In de oude binnenstad blijkt de taverne op het 23 Martiou plein een voltreffer. De zon gaat bijna onder, het ‘gouden uur’ verlicht de hoge gebouwen en we hebben een prachtig uitzicht op de Aghio Apostoli, de Heilige Apostelkerk. Deze Byzantijnse kerk is gebouwd in de 11e/12e eeuw en bezit nog een paar eeuwenoude iconen. Om de hoek siert een graffiti-werk een grote betonnen muur. Ter gelegenheid van de 200e verjaardag van de onafhankelijk in 2021 heeft een kunstenaar in opdracht van de gemeente portretten van vier belangrijke vrijheidsstrijders aangebracht.
Onze maaltijd bestaat uit een paar bijzondere specialiteiten van deze stad: gebakken sfela kaas, spinazie met zwartoogbonen, kabeljauw met tomaat en rozijnen. Uiteraard ook een salade met Kalamata-olijven. En natuurlijk een fles wijn van een wijnhuis uit deze regio.
De ochtend daarna gaan we terug naar deze plek om de oude binnenstad verder te verkennen. En ook nu weer hebben we geluk. Het is woensdag en in en bij de grote markthal wordt de wekelijkse markt gehouden. Meer dan vierhonderd producenten en handelaren uit de stad en omgeving bieden hier – op woensdag én zaterdag – hun waren aan. Fruit, groenten, vlees, vis, olijfolie, wijn, kleding, bloemen en planten vormen een kleurrijk geheel. We ontdekken bijzondere kruiden, kopen een grote zak Griekse bergthee en proeven een lekker alcoholisch drankje gemaakt van artisjok.
Kala matia, mooie ogen
Kalamata werd in 1825 in de onafhankelijkheidsstrijd tegen de Ottomanen grotendeels verwoest. Ook brachten verschillende aardbevingen veel schade aan in de stad. Bij een forse beving in 1987 kwamen tientallen inwoners om en werden veel gebouwen onherstelbaar beschadigd. Dat heeft ertoe geleid dat deze stad vrij nieuw is, grotendeels aangelegd volgens een rastervormig stratenpatroon dat in de negentiende eeuw in zwang was. Toch is er gelukkig in het oude centrum nog een en ander bewaard gebleven en wemelt het in de smalle straatjes van de tavernes, bars en kleine winkels. Ook het Kastro, gebouwd in de 13e eeuw, heeft de bevingen redelijk goed doorstaan. Het kasteel dat door de eeuwen heen vaak bescherming bood aan de lokale bevolking, kan worden bezocht.
Aan de voet van de restanten van het fort ligt de Ypapanti-kathedraal. Deze kerk is helaas zo vaak verwoest door oorlogen en aardbevingen dat deze basiliek vrij nieuw is, in de negentiende eeuw is gebouwd. Weliswaar is het gebouw indrukwekkend groot, maar het heeft niet de charme van de vele Byzantijnse kerkjes die we her en der nog tegenkomen.
De kerk is wel verantwoordelijk voor de naamgeving van de stad. Op een van de iconen in deze kathedraal was Maria met prachtige zwarte ogen te bewonderen. Kalá mátia, dat ‘mooie ogen’ betekent, werd gaandeweg verbasterd tot Kalamata.
Zijde-productie
Niet ver van de grote basiliek ligt een nonnenklooster, het Kalograion. De poort staat open en we lopen de binnenplaats op. Aan weerszijden zien we arcades met gangen. Daar liggen waarschijnlijk de kamers van de nonnen, aan het eenvoudige houten stoeltje te zien dat voor de deur van iedere kamer staat. Op de binnenplaats heerst een totale rust op het tijdstip van ons bezoek. Waarschijnlijk houden de nonnen op dit uur van de dag siësta.
We hadden gehoopt hier de zijden sjaals te kunnen bewonderen, en misschien ook wel te kunnen kopen. De stad Kalamata in van oudsher een centrum van zijde-productie en in dit klooster schijnen ze nog steeds te worden gemaakt. Maar helaas, geen non en ook geen sjaal te zien. En dan blijkt er een deur op de begane grond open te staan en zien we een weefgetouw staan. We glippen naar binnen en staan ineens in de werkplaats van de nonnen. Tientallen weefgetouwen, met stoeltjes ervoor, staan opgesteld in drie aaneengesloten ruimtes met hoge plafonds. De muren zijn behangen met iconen en kruisbeelden. Overal staan antieke kasten met serviesgoed en vazen. Alsof we linea recta de middeleeuwen zijn binnengestapt.
Na dit heimelijk bezoek aan het atelier – zonder overigens onze felbegeerde zijden sjaals te vinden – stuiten we niet veel verder op een kleine winkel: Koukouvagiaki. Maria, de vriendelijke eigenaresse, vertelt dat de nonnen zijn gestopt met het maken van dit bijzondere product. De nonnen worden helaas te oud voor het werk. Aanwas van jongere nonnen die het vak verstaan, is er tot op heden niet. Gelukkig verkoopt Maria zelf wel handgemaakte zijden sjaals van Griekse makelij. En nog veel meer moois. Het komt toch nog goed met onze wens.
Moderne straatkunst
De volgende dag hebben we in de ochtend een afspraak met Kostas Louzis, een lokale artiest. Onder de naam Skitsofrenis heeft hij de stad de afgelopen jaren verfraaid met prachtige metershoge muurschilderingen, zoals de beeltenis van de vier vrijheidsstrijders. Op sociale media heeft hij tientallen duizenden volgers, en hij is inmiddels bekend in binnen- en buitenland. Zijn werk is daardoor inmiddels ook op talloze plaatsen buiten Kalamata en zelfs buiten Griekenland te vinden.
Bij een koffie op het terras van Bistroteca op de centrale Aristodimou vertelt Kostas zijn verhaal. De kunstenaar is geboren in een klein dorpje in een familie van olijfboeren, een stukje buiten Kalamata. Hij begon al heel vroeg met tekenen, eigenlijk uit verveling, omdat er niemand was om mee te spelen. Hij raakte bezeten van tekenen, bestudeerde stripboeken en werd steeds beter.
In 2008 was hij klaar met zijn studie en verlost van de militaire dienst. Iemand vroeg hem – via de lokale krant waarvoor hij vaker karikaturen maakte – of hij een muur wilde beschilderen op de weg in de bergen boven Kalamata. De Peloponnesos was het jaar daarvoor ernstig getroffen door bosbranden. De initiatiefnemer wilde graag een muurschildering langs de weg met een heldere boodschap voor de inwoners: denk meer aan het milieu!
Kostas had dit nooit eerder gedaan, echte street-art maken. Gedurende twintig dagen lang reed hij iedere ochtend de berg op en zwoegde op zijn kunstwerk op de muren. En toen was zijn eerste echte graffiti-werk klaar.
Paradijs en thuisland
We praten nog uren met Kostas. Hij blijkt veel meer te zijn dan een kunstenaar. Zijn kunstwerken zijn vaak verrijkt met filosofische teksten met een indringende maatschappijkritische boodschap. En hij blijkt werkelijk alles te weten over deze stad, want geschiedenis is een andere passie van deze bijzondere man. Zijn enthousiasme voor de stad Kalamata spat ervan af. Hij zou hier voor geen goud weg willen.
Na het inspirerende gesprek maakt Kostas met ons nog een wandeling langs een paar van de kunstwerken die hij de afgelopen jaren maakte. Op iedere hoek van de straat is er wel iemand die hem groet. En dan nemen we afscheid en lopen wij vanuit het oude stadsdeel naar de zee. In een rechte lijn kun je zo naar het strand wandelen. Zittend op de boulevard, in een van de vele strandtenten, kijken we tot ver in de avond uit op de nu spiegelgladde zee, de steile hellingen van het Taïgetos-gebergte. Niet veel later zien we uiteindelijk de zon in de brede baai ondergaan. “Wat sommigen het paradijs noemen en anderen het thuisland”, zo zingt Paschalidis in zijn lied. Waarschijnlijk niet voor niets.
Extra informatie
Musea.
Kalamata heeft voor een relatief kleine stad verrassend veel musea:
-het Archeological Museum of Messinia
-een openlucht treinen- en spoorwegmuseum: Railway Park
-het Folklore Museum Kalamata
-het War Museum
-het Modern Greek Art museum
-de Victoria Karelias Collection
Fietsen.
De stad is heel makkelijk met een fiets te verkennen omdat het er vrij vlak is. In het centrum is een fietspad aangelegd dat over een lengte van vier kilometer van het Othonos-plein in het oude centrum naar de zee leidt. Ook kun je langs de zee over de boulevard, de Navarinou, fietsen.
Wij huurden een fiets bij Mike Vasileiadis, die The Basement, bike & street shop runt. De beste fietsenman van de stad, volgens de locals.
International Dance Festival.
Kalamata organiseert jaarlijks een dagenlang durend Kalamata Dance Festival, dat meestal in de maand juli plaatsvindt. De eerstvolgende 29e editie vindt plaats van 14 tot 23 juli 2023. De locatie is het Megaron in het hart van het centrum.
Rond Kalamata.
De stad is een perfecte uitvalsbasis voor een gevarieerde reis en een verkenning van de Peloponnesos. Je kunt een bezoek aan de Mani brengen, de grotten van Diros bezoeken, het Taïgetos-gebergte in, de Byzantijnse stad Mystras verkennen. Ook zijn er heel veel stranden te vinden, sommigen met zand, andere met kiezels. Wij genoten van Mikri Mantineia, een strand op een kwartier rijden buiten de stad. Ook aan de westkant van Messinië zijn geweldige stranden te bezoeken, zoals de prachtige Voidokilia-baai. Ook de archeologische hoogtepunten als het antieke Olympia, het Theater van Epidaurus en Mycene liggen alle drie op rijafstand, op ongeveer honderd kilometer.
Dit artikel verscheen eerder in Griekenland Magazine, zomer 2023.