Bij thuiskomst vanavond lag er een lang geleden bestelde DVD op de deurmat: Dhiava, the Autumn Journey, een documentaire van de Brit Tim Salmon. De documentaire gaat over een bijzondere Griekse bevolkingsgroep: de Vlachen. Ik heb deze mensen leren kennen tijdens trektochten in het Griekse Pindos-gebergte, maar ze wonen verspreid over het hele Balkan-schiereiland. Rond de Griekse Olympos in Thessalië, in en rond het Epiriotische dorp Metsovo, in de provincie Macedonië, maar ook in het Zuiden van Albanië, in de voormalige Joegoslavische republiek Macedonië, in Bulgarije en Roemenië. Ze spreken een aan Roemeens verwante taal en daarnaast ook de taal van het land waar ze wonen.
Wat de Vlachen in al deze landen tot voor kort gemeen hadden, was hun semi-nomadische leefwijze. Ze bouwden hun dorpen in afgelegen, hooggelegen berggebieden, waar ze met hun kuddes in hun levensonderhoud voorzagen. ’s Winters trokken ze vanwege de sneeuw noodgedwongen naar de lagergelegen dalen of vlaktes. In tegenstelling tot vele andere semi-nomaden (die in de winter in de laagvlaktes in hun echte huis wonen en zomers in hutten in de bergen leven) zagen zij hun zomerverblijf als permanente woning, als ’thuis’, en ze bouwden daar dan ook gewoon stenen huizen. In de winter pachtten ze de gronden waar ze verbleven en daar bewoonden ze dan ook vaak tijdelijke onderkomens, gemaakt van materiaal dat vaak weer redelijk makkelijk ingepakt kon worden.
Een paar jaar geleden las ik alles wat ik kon vinden over deze fascinerende bevolkingsgroep. Dat had alles te maken met de trektocht die ik had gemaakt door de Pindos en mijn ontmoeting daar met de Vlachen of Aromenen (zoals ze zichzelf meestal noemen). Er waren niet veel boeken over dit volk te vinden. De geschiedenis van bergvolken als de Vlachen is eeuwenlang niet opgetekend. Dat ligt deels aan het feit dat ‘de geschiedenis’ in de meeste gevallen de geschiedenis van de vlaktes, van de steden, van het laagland en de kusten is. Bergvolken blijven in veel landen buiten de geschiedenis, tenzij er iemand opduikt die gefascineerd raakt door een dergelijk volk. Dat gebeurde met de Vlachen voor het eerst eind negentiende eeuw. De Duitse wetenschapper Gustav Weigand reisde in de jaren 1889-1890 naar het Vlachische volk in Albanië en de huidige Griekse regio’s Epirus, Macedonië en Thessalië en publiceerde over zijn bevindingen Die Aromunen. Ethnographisch-Philologisch-Historische Untersuchungen.
Via een antiquariaat in Canada vond ik het in 1914 gepubliceerde The Nomads of the Balkans. An Account of Life and Customs among the Vlachs of Northern Pindus van de Britse schrijvers Alan Wace en Maurice Thompson. Zij beschreven dat in het hoogst gelegen bergdorp van Griekenland, Samarina, eind 19e eeuw nog zo’n 15.000 mensen woonden, die gezamenlijk maar liefst 80.000 schapen in bezit hadden. Ter vergelijk: bij de census van 2011 werden in dorp dorp 700 inwoners geregistreerd. Ook las ik het boek van de Oxford-hoogleraar Tom Winnifrith, The Vlachs: The History of a Balkan People uit het jaar 1987.
Mijn favoriet – en één van meest recente publicaties over Vlachen – was het boek Unwritten Places. Dit is geschreven door de Britse schrijver en journalist Tim Salmon, die vanaf de jaren ’70 lange tijd in Athene woonde en werkte. Hij zag in die tijd met ongenoegen dat Griekenland moderniseerde en besloot de bergen in te trekken om op zoek te gaan naar – in zijn eigen woorden – ‘het bolwerk van de nationale identiteit, de ware Grieksheid’. Hij schreef op basis van al die tochten één van de weinige boeken over de Griekse bergwereld The Mountains of Greece. En in 1995 ook dit boek, Unwritten Places, waarin hij onder meer Agrafa, maar ook de noordelijke Pindos rond het dorp Samarina bezoekt.
De rode draad van het boek wordt gevormd door Salmon’s zoektocht naar een herder die de Dhiava aflegt. De Dhiava is de tocht die de semi-nomadische herders twee keer per jaar met hun kuddes afleggen: in het voorjaar naar de bergen, waar ze gedurende de zomer verblijven, en in het najaar weer naar beneden, waar ze de rest van het jaar wonen. Uiteindelijk kan Salmon aansluiting vinden bij een Vlach die de tocht nog steeds op de traditionele manier, dus te voet, aflegt. Ze raken zelfs bevriend en Salmon gaat vervolgens ieder jaar terug om met zijn Vlachen-vrienden deze tocht te maken. In 1997 maakte hij vervolgens ook nog deze documentaire over dit herdersvolk in de prachtige Pindos-bergen.
12 juli 2011