Tijdens de kerstdagen herlas ik Roumeli. Travels in Northern Greece van Patrick Leigh Fermor. Ik kocht het boek ongeveer 15 jaar geleden in Athene en droeg het met me mee in een rugzak tijdens een zes weken durende trektocht door de gebergtes van de Peloponnessos. Het boek speelt zich weliswaar af in een andere Griekse regio dan waar ik me destijds bevond, maar qua sfeer en thematiek paste het naadloos bij mijn reis.
‘Roumeli’ is een vreemd begrip. Het is een regio in Griekenland. Toch kun je de naam Roumeli niet terugvinden op kaarten van het hedendaags Griekenland, zo legt de schrijver in de inleiding uit. “It is not a political or an administrative delimination but a regional, almost a colloquial, name; rather like, in England, the West or the North Country, the Fens or the Border. Its extent has varied and its position has wandered rather imprecisely.”
Een paar eeuwen geleden werd de naam gebruikt om ruwweg het hele Noorden van het huidige Griekenland aan te duiden, het gebied van de Bosporus in het Oosten tot aan de Adriatische Zee in het Westen, van Macedonië in het Noorden tot aan de Golf van Korinthe in het Zuiden. Na de onafhankelijkheidsstrijd van de Grieken, in de jaren ’20 van de 19e eeuw, werd de naam alleen nog gebruikt voor het zuidelijke gedeelte van dit gebied, dat destijds de kern vormde van de nieuwe Griekse staat.
De naam ‘Roumeli’ was afgeleid van Rum millet, zoals de Ottomanen de regio noemden waar de Grieks orthodoxe inwoners van hun rijk woonden. ‘Millet’ was de term die werd gebruikt om een religieuze gemeenschap aan te duiden; zo was er bijvoorbeeld een Joodse millet, een Grieks-orthodoxe millet en natuurlijk een islamitische millet. Rum refereert aan Romeinen, en zo werden de Grieks orthodoxe inwoners van het Ottomaanse rijk genoemd, omdat ze voorheen deel uitmaakten van het Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk.
De schrijver, Patrick Leigh Fermor, gebruikt de naam Roumeli voor zijn in 1966 gepubliceerde boek om verschillende verhalen door de noordelijke Griekse provincies onder te brengen. Het eerste hoofdstuk speelt zich af in Thracië, waar hij een bruiloft van Sarakatsani-nomaden bezoekt. In het tweede hoofdstuk bezoekt hij de Meteora-kloosters in Thessalië en twee andere hoofdstukken hebben Centraal-Griekenland tot onderwerp. Maar het gebruik van de naam ‘Roumeli’ is veel meer dan een handige manier om verhalen over een aantal verschillende provincies onder te brengen. Voor de romanticus Patrick Leigh Fermor is de naam ‘Roumeli’ ook een symbool voor het authentieke, niet verstedelijkte Griekenland, voor de gebruiken en dialecten die verdwijnen, en voor een land waar het toerisme nog niet heeft toegeslagen. In zijn eigen woorden: “This obsolete and elastic use simultaneously provides an alibi from the district modern sense and an illusory semblance of unity to these random journeys. Better still, the trisyllable is full of echoes and hints and buried meanings which are deeply relevant to the book’s main theme.”
Eerder schreef ik al over het andere boek van Fermor: Mani. Travels in the Southern Peloponnesus, dat in 1958 verscheen. In dat boek trekt Fermor te voet dwars door de Mani, het meest zuidelijk gelegen schiereiland van de Peloponnessos. Mani en Roumeli worden algemeen beschouwd als de twee beste reisboeken over het vasteland van Griekenland en dat zijn ze zeker voor mij persoonlijk. Beide boeken beschrijven een Griekenland dat de toerist normaal gesproken niet ziet. Fermor reist met name door de afgelegen, minst bezochte en slechtst bereikbare streken. De afgelegen berggebieden, waar de gebruiken vaak nog zijn, zoals de honderden jaren geleden waren.
In een interview met Fermor las ik dat het schrijven van deze boeken deels ook voortkomt uit de wens de oude gebruiken te onderzoeken en vast te leggen voor ze zijn verdwenen. Want, zo zei hij: “Progress has altered the face and character of the country” en erger nog: “Tourism destroys the object of its love”.
28 januari 2010