De teller stond vanmiddag op 112.111. Dat is het aantal personen dat tot nu toe de online petitie heeft getekend op de website www.freegerontaefraim.com. Op deze site wordt de vrijlating van de gevangen Griekse abt Efraïm bepleit. De makers van de site zijn overduidelijk: “We are convinced that the decision is a deliberate political act intending to defame the Holy Mountain and the Church.”
Wat is hier aan de hand? Op kerstavond 2011 toog een politiemacht naar het schiereiland Athos in het noorden van Griekenland met het doel abt Efraïm van het Vatopedi-klooster in te rekenen. De 56-jarige geestelijke bleek echter te ziek te zijn om het klooster te verlaten en men besloot dat hij tijdelijk in zijn cel mocht blijven. Drie dagen later werd hij alsnog door de politie naar Athene vervoerd en op 28 december bracht men hem naar de Korydallos-gevangenis in de havenstad Piraeus. De Grieks-orthodoxe abt wordt onder meer beschuldigd van fraude, het witwassen van geld en het verstrekken van onjuiste informatie inzake een vastgoedtransactie.
De arrestatie heeft alles te maken met een omstreden landruil tussen kerk en staat die in het najaar van 2008 bekend raakte. Het zogenaamde ‘Vatopedi-schandaal’ had betrekking op een stuk grond in de buurt van het Vistonida-meer in Thracië dat in handen was van het Vatopedi-klooster. Het betreft een gebied in de noordoostelijke periferie van het land, economisch oninteressant en daarom van weinig waarde. Toch werd het door de leiding van het klooster geruild tegen een grote hoeveelheid waardevolle bouwgrond en onroerend goed in de buurt van Thessaloniki en Athene, allemaal in bezit van de Griekse staat. De monniken van Vatopedi kregen op deze manier gebouwen en grond ter waarde van ettelijke miljoenen in handen. De staat zou er meer dan 100 miljoen euro armer van zijn geworden. Verschillende betrokken politici die betrokken zouden zijn bij de illegale grondtransactie zijn er naar alle waarschijnlijkheid persoonlijk wél beter van geworden. De affaire bleef destijds niet zonder gevolgen. De kabinetschef van premier Karamanlis, Yiannis Angelou, werd de laan uit gestuurd. Ook minister van scheepvaart Giorgos Voulgarakis moest het veld ruimen. Hij nam zelf ontslag omdat zijn vrouw Ekaterini Peliki als notaris bij de vastgoed-ruil betrokken was geweest. En de volgende in de rij was minister van staat en woordvoerder van de regering Theodoros Roussopoulos. Hij bezocht het klooster van Efraïm regelmatig voor spirituele begeleiding en raakte verdacht vanwege zijn in korte tijd verworven dure villa’s.
Twee onderzoeksrechters die op de zaak waren gezet, namen al snel na de start van hun werkzaamheden ontslag. Een derde rechter concludeerde dat de politieke kopstukken van de Nea Dimokratia (ND) niets verweten kon worden. Maar uiteindelijk kostte de affaire de conservatieve ND de kop; bij de verkiezingen van oktober 2009 behaalde de PASOK een overwinning en maakte Karamanlis plaats voor Papandreou. En daar bleef het niet bij. Het gerechtelijk onderzoek werd voortgezet en opnieuw leven ingeblazen door de nieuwe regering. Daarna bleef het even stil. Iedereen in binnen- en buitenland was de afgelopen twee jaar gefocust op de economische crisis, de vele demonstraties en de vraag of de Grieken hun schulden wel konden terugbetalen. Totdat het gerechtshof in december 2011 vrij onverwacht besloot dat Efraïm en zijn financiële rechterhand Arsenios toch weer achter de tralies moesten. De twee geestelijken betaalden echter een borg van 200.000 euro en konden voorlopig – in afwachting van de definitieve rechterlijke uitspraak – terugkeren naar hun sobere cel in de Griekse provincie Macedonië.
En plotseling was daar met kerst het nieuws dat Efraïm in de boeien was geslagen. De arrestatie maakte uiteraard veel reactie’s los in binnen- en buitenland. De abt lijkt vele sympathisanten te hebben. Naast de oprichters en ondertekenaars van bovengenoemde pro-Efraïm website hebben woordvoerders van de Griekse kerk, het Oecumenische patriarchaat van Constantinopel en diverse Griekse bisdommen hun kritiek geuit en hun afschuw laten blijken. Ook is er opvallend veel steun vanuit Russische hoek. Het Russische Ministerie van Buitenlandse Zaken gaf een verklaring waarin de arrestatie werd afgekeurd, diverse Russische religieuze groeperingen bestempelden de gebeurtenis als een grove belediging voor het orthodoxe christendom en de Russische kerk drong aan op een objectief onderzoek. Op Cyprus, waar Efraïm onder de naam Vasilis Koutsou is geboren, demonstreerden honderden mensen voor de deuren van de Griekse ambassade. En niet alleen de geestelijkheid roerde zich. Zo was daar ook al vrij snel een toespraak in het parlement van Giorgos Karatzaferis, de partijleider van de rechts-nationalistische LAOS, die onder meer waarschuwde voor het gevaar van het ruïneren van de Griekse relaties met Rusland.
Waarom wordt de abt nu juist op dit moment vastgezet? Dat is in feite de belangrijkste vraag. Zijn de rechters bang dat Efraïm het land verlaat? Hoogst onwaarschijnlijk. Is de arrestatie bedoeld om de kerk in een kwalijk daglicht te stellen, zoals de makers van de bovengenoemde website stellen? Wil men misschien de aandacht afleiden van de politieke instabiliteit? Allemaal niet heel plausibel.
Is de daadkrachtige actie van de rechterlijke macht een manier om de publieke opinie te beïnvloeden? Dat zou wel kunnen. Over een paar weken vinden de landelijke verkiezingen plaats. Veel Grieken zijn van mening dat de orthodoxe kerk – na de staat de grootste grootgrondbezitter van het land – ook haar steentje zou moeten bijdragen in de bezuinigingen en de hervormingen van de belastingen. De rijkdom van de kerk is een taboe, maar volgens ingewijden bezit zij een groot pakket aandelen van de belangrijkste bank van Griekenland, zou de vastgoed-portefeuille miljarden waard zijn en wordt er amper belasting betaald. Niet voor niets heeft de Griekstalige Facebook-pagina ΥΠΟΓΡΑΨΤΕ ΝΑ ΦΟΡΟΛΟΓΗΘΕΙ ΚΑΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ, waarin wordt opgeroepen om een petitie te tekenen die tot doel heeft de kerk belasting te laten betalen, net als de pro Efraïm-website al meer dan 100.000 leden.
23 januari 2012